Szeski Jerzy Tadeusz, do połowy lat czterdziestych Beniamin Szeskin (1920–1992), scenograf i kostiumolog teatralny i filmowy.
Ur. 29 III w Chersoniu nad Dnieprem, był synem Bogdana, lekarza, i Zofii z Komarnickich.
Po osiedleniu się w Polsce zdał S. w r. 1938 maturę w Gimnazjum Humanistycznym w Grodnie. Podczas okupacji sowieckiej został w grudniu 1939 dekoratorem i aktorem w Polskim Teatrze Lalek Białorusi Zachodniej (Państw. Polskim Teatrze Kukiełek), utworzonym w Grodnie przez Zofię i Władysława Jaremów. W lutym 1940 wystąpił w premierze „Cyrku Tarabumba” Gwidona Miklaszewskiego (reż. W. Jarema), po czym przeniósł się z teatrem do Stołpc, a we wrześniu t.r. do Nowogródka. Po wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej teatr w sierpniu 1941 zakończył działalność, a S. przedostał się z żoną do Warszawy, gdzie pracował w firmie «Gwintet» jako kartoniarz.
Dn. 13 III 1945 rozpoczął S. naukę na ASP w Krakowie; studiował malarstwo u Wojciecha Weissa i Hanny Rudzkiej-Cybisowej, rysunek u Andrzeja Pronaszki, a scenografię i malarstwo dekoracyjne u Karola Frycza. W czasie studiów współpracował z krakowskimi teatrami; 9 VI t.r. animował marionetki Cygana Niedźwiednika, Akrobatów, Chińskiego Żonglera i Tancerki w reżyserowanym przez W. Jaremę „Cyrku Tarabumba”, inaugurującym działalność założonego przez Jaremów Teatru Lalki i Aktora «Groteska». Od jesieni 1945 do kwietnia 1946 był kierownikiem plastycznym Teatru dla Dzieci «Wesoła Gromadka» (od r. 1946 Teatr Robotniczego Tow. Przyjaciół Dzieci «Wesoła Gromadka», a od 23 VII 1948 Teatr Młodego Widza RTPD), w którym 8 XII 1945 zadebiutował jako scenograf w przedstawieniu „O krasnoludkach i sierotce Marysi” wg Marii Konopnickiej (reż. M. Billiżanka). W okresie 1 IX 1946 – 30 VI 1947 był zatrudniony jako malarz-dekorator w Teatrze Miejskim im. Juliusza Słowackiego. Dla Teatru Kameralnego Tow. Uniwersytetu Robotniczego przygotował w tym sezonie wspólnie z Andrzejem Stopką dekoracje i kostiumy do „Powrotu posła” Juliana Ursyna Niemcewicza (reż. M. Dulęba), a samodzielnie do „Mistrza Piotra Pathelin” wg anonimowej farsy francuskiej (reż. J. R. Bujański). W «Wesołej Gromadce» zaprojektował w l. 1947–9 razem ze Stanisławem Teisseyre dekoracje do „Robinsona Crusoe” wg D. Defoe (reż. Billiżanka), wspólnie z Eugeniuszem Bożykiem do „Kaloszy szczęścia” wg H. C. Andersena (reż. Bujański), a samodzielnie do „Syna pułku” W. Katajewa (reż. J. Karbowski), „Pana Geldhaba” Aleksandra Fredry (reż. Frycz) i „Świerszcza za kominem” wg C. Dickensa (reż. Billiżanka). Projektował też dekoracje do teatrów pozakrakowskich: Miejskiego w Sosnowcu, Muzycznego im. Żołnierza Polskiego w Lublinie, Lalki i Aktora we Wrocławiu, im. Stanisława Wyspiańskiego w Katowicach, Polskiego w Poznaniu oraz Teatrów Dolnośląskich we Wrocławiu. W tym okresie wstąpił do Polskiej Partii Robotniczej, następnie został członkiem PZPR. W r. akad. 1948/9 był asystentem Frycza w krakowskiej ASP. Studia ukończył w r. 1949, a egzamin dyplomowy na Wydz. Scenografii zdał 16 VI 1952.
W l. 1949–51 projektował S. dekoracje dla Teatrów Dramatycznych Wrocławia, m.in. do „Nowego świętoszka” Stanisława Dygata i Jana Kotta (reż. S. Bugajski) oraz „Pieją koguty” J. Bałtuszisa (Baltušisa, reż. C. Staszewski), a także dla teatrów Radomia, Jeleniej Góry, Kalisza, Opola i Krakowa. Od 1 XI 1951 był zatrudniony w Teatrach Dramatycznych w Szczecinie. Zaprojektował scenografię do kilkunastu przedstawień, m.in. „Eugenii Grandet” wg H. Balzaka (reż. K. Brodzikowski), gdzie z pietyzmem stworzył wnętrze mieszczańskiego salonu. O dekoracjach do „Świętoszka” Moliera (reż. E. Chaberski) Emanuel Messer napisał, iż tyle w nich «spokojnej elegancji [...] że scenografia ma chyba połowę zasługi za to dobre przedstawienie» („Głos Szczeciński” 1954 nr 276). W r. 1950 rozpoczął S. współpracę z Wytwórnią Filmów Fabularnych w Łodzi. Zaprojektował kostiumy do filmu „Warszawska premiera” (reż. J. Rybkowski, był także jego asystentem ds. plastycznych). W r. 1954 był dekoratorem wnętrz i projektantem kostiumów do „Trudnej miłości” (reż. S. Różewicz) oraz projektantem kostiumów do „Pokolenia” (reż. A. Wajda) i „Kariery” (reż. J. Koecher).
Od początku r. 1955 do 30 IX 1957 pracował S. w Teatrze Powszechnym w Łodzi. Zaprojektował scenografię do „Celestyny” F. de Rojasa (reż. J. Chojnacka). W „Nauczycielu tańca” F. Lopego de Vegi (reż. R. Sykała) umiejętne wykorzystanie sceny obrotowej pozwoliło wg Janiny Morawskiej („Gaz. Pozn.” 1956 nr 198) «uwzględnić wszelkie kaprysy Lope de Vegi» sprawiając, że «obroty [...] miały taneczną lekkość i rytm, [że] scena tańczyła razem z aktorami». W łódzkim Teatrze im. Stefana Jaracza stworzył w tym czasie scenografię do „Królewny Śnieżki i siedmiu krasnoludków” Zbigniewa Jabłońskiego i Stanisława Piotrowskiego (reż. Jabłoński) oraz „Antygony” J. Anouilh’a (reż. E. Stawowski). Równocześnie współpracował z teatrami w Jeleniej Górze, Szczecinie, Rzeszowie i Poznaniu. Oprawa plastyczna do „Lilli Wenedy” Słowackiego (reż. W. Ziembiński) w poznańskim Teatrze Polskim wzbudziła kontrowersje. Wg Bogdana Danowicza «stawiając podesty i abstrakcyjne płaszczyzny – najodpowiedniejsze dla teatru rapsodycznego do reszty wykastrował tragedię z ostatnich nerwów życia» („Tyg. Zachodni” 1957 nr 45). S. nadal współpracował z filmem, projektując w tym czasie kostiumy do „Godzin nadziei” (1954) i „Nikodema Dyzmy” (1956) Rybkowskiego, „Kanału” (1956) Wajdy, „Trzech kobiet” (1956) i „Miejsca na ziemi” (1959) Różewicza oraz „Ósmego dnia tygodnia” (1958) Aleksandra Forda. W l. 1955–6 prowadził wykłady w Centralnej Poradni Amatorskiego Ruchu Artystycznego w Warszawie.
Dn. 28 IV 1956 w Teatrze Młodej Warszawy (od 1 I 1958 Teatr Klasyczny) odbyła się premiera „Don Cezara de Bazan” A. P. Dennery’ego i P. F. P. Dumanoira (reż. Bugajski) ze scenografią S-ego. Wg Karoliny Beylin („Express Wieczorny” 1956 nr 106) do «urody tego barwnego widowiska» przyczyniła się m.in. scena obrotowa. W sezonie 1956/7 współpracował S. z Bugajskim przy spektaklach: „Ostatnia noc” Zdzisława Skowrońskiego, „Teoria Einsteina” Antoniego Cwojdzińskiego, „Odprawa posłów greckich” Jana Kochanowskiego oraz „Ifigenia” A. Obeya; dekoracje użyte w tym ostatnim spektaklu były wg Daniela Bargiełowskiego «surowe, proste [...] – wielki, błękitny horyzont, schody, pasmo białej, napiętej draperii przecinającej pionowo scenę [...] w górze ustawiony pomost» („Sztandar Młodych” 1957 nr 121). S. przygotowywał również scenografię dla scen operetkowych, m.in. w r. 1958 w Warszawie do „Zemsty nietoperza” J. Straussa (reż. L. René, S. Lindner), w r. 1959 w Szczecinie do „Zaczęło się w banku” Bożeny Brzezińskiej (reż. J. Maciejowski), w Chorzowie do „Bajadery” E. Kálmána (reż. W. Zdzitowiecki) i we Wrocławiu do „Fajerwerku” P. Burkharda (reż. B. Danielewski). W warszawskim Teatrze Klasycznym przygotował do poł. r. 1963 scenografie do kolejnych przedstawień, m.in. „Bolesława Śmiałego” oraz „Skałki” (tu również kostiumy) Wyspiańskiego (reż. Chaberski), „Moralności pani Dulskiej” Gabrieli Zapolskiej (reż. Chojnacka), „Drzewa umierają stojąc” A. Casony (reż. N. Szydłowska), „Dwóch panów z Werony” W. Shakespeare’a (reż. T. Cygler), „Złotych rąk” Haliny Skrobiszewskiej i Wandy Żółkiewskiej wg „Historii żółtej ciżemki” Antoniny Domańskiej (reż. Bugajski), „Samotnego białego żagla” wg Katajewa (reż. J. Kulczyński); „Robin Hood” Żółkiewskiej został pokazany z jego scenografią i w jego reżyserii.
Wystawiona w Teatrze Klasycznym w r. 1959 adaptacja „O krasnoludkach i sierotce Marysi”, autorstwa Skowrońskiego, Jana Marcina Szancera i S-ego (reż. Szancer), stała się podstawą scenariusza filmowego „Marysia i krasnoludki”; S. wspólnie z Konradem Paradowskim reżyserował ten film, zaprojektował też do niego scenografię (premiera 25 II 1961). Jako scenograf współpracował nadal z teatrami Poznania, Opola (w r. 1963 wyreżyserował tu „Otella” Shakespeare’a), a także Białegostoku, Torunia, Bydgoszczy, Grudziądza i Częstochowy. W sezonie 1962/3 powrócił do współpracy z Billiżanką i dla krakowskiego Teatru Rozmaitości napisał razem ze Skowrońskim scenariusz „Nocy wigilijnej” na podstawie opowiadania N. Gogola; do spektaklu przygotował także scenografię. W adaptacjach utworów Henryka Sienkiewicza wyreżyserował i zaprojektował scenografię do „Ogniem i mieczem” (1965) w Teatrze im. Adama Mickiewicza w Częstochowie; do „Wołodyjowskiego i białogłów” w Teatrze Ziemi Pomorskiej w Grudziądzu (1966, reż. A. Gąssowski) przygotował scenografię, a „Ogniem i mieczem” w Teatrze im. Wandy Siemaszkowej w Rzeszowie (1967) wyreżyserował. Współpracował z Wajdą w realizacji jego filmu „Popioły” wg Stefana Żeromskiego (1965), projektując militaria, a wspólnie z Ewą Starowieyską kostiumy; do „Krajobrazu po bitwie” tego reżysera (1970) kostiumy projektował razem z Renatą Własow, a samodzielnie scenografię. W r. 1966 przygotował scenografię do zachodnioniemieckiego filmu „Katz und Maus” (wg G. Grassa, reż. H. J. Pohland).
Od r. 1967 pracował S. w Przedsiębiorstwie Państw. Zjednoczone Zespoły Realizatorów Filmowych. Zrealizował pięć dokumentalnych filmów krótkometrażowych (niektóre wg własnego pomysłu), m.in. „Caprichos 68” (1966, z J. Zarębskim), „Listy Jana III” (1967) i „Triolet melancholijny” (1968). Jako projektant militariów i kostiumów wojskowych oraz jako scenograf współpracował z Jerzym Hoffmanem, m.in. przy realizacji filmów „Pan Wołodyjowski” (1969) i „Potop” (1974). Podobną współpracę podejmował w dalszym ciągu z Rybkowskim („Gniazdo”, 1974) i Różewiczem („Pasja”, 1977), a nawiązał ją z Ewą i Czesławem Petelskimi („Kopernik”, 1972), Walerianem Borowczykiem („Dzieje grzechu”, 1975), Gustawem Holoubkiem („Mazepa”, 1975), Lechem J. Majewskim („Rycerz”, 1980) i Bohdanem Porębą („Polonia Restituta”, 1980). W telewizji zaprojektował kostiumy do kilku filmów z cyklu „Opowieści niesamowite” (1967), scenografię i kostiumy do spektaklu „Makbet” Shakespeare’a (1969, reż. Wajda), a scenografię do filmu „Sędziowie” wg Wyspiańskiego (1974, reż. K. Swinarski). Wg scenariusza S-ego i Jana Budkiewicza powstał w r. 1971 film telewizyjny „Mateo Falcone” (reż. Budkiewicz) na podstawie utworu P. Merimée, do którego S. opracował scenografię. W r. 1977 wg noweli scenariuszowej S-ego nakręcono „Okrągły tydzień” (scenariusz A. Siekierski, reż. T. Kijański). S. przygotował w r. 1978 militaria do filmu węgierskiego „80 huszár” („Osiemdziesięciu huzarów”, reż. S. Sára) i wystąpił tu w roli epizodycznej. Ogółem pracował przy ponad sześćdziesięciu filmach. Latem 1990 zaprojektował z Krzysztofem Tyszkiewiczem dekoracje do widowiska plenerowego „Noc paryska”, zorganizowanego przez Piotra Skrzyneckiego i «Piwnicę pod Baranami» na ul. Floriańskiej w Krakowie.
S. był uważany za jednego z najlepszych znawców militariów, szczególnie z XVII w.; czasem zarzucano mu zbytnią drobiazgowość. Jako scenograf, a zwłaszcza kostiumolog filmowy, «potrafił często z niczego, w sytuacjach dramatycznych, na planie zdjęciowym stworzyć kostium, rekwizyt» (Tyszkiewicz). Należał do ZPAP, Stow. Filmowców Polskich i Związku Autorów i Kompozytorów Scenicznych. Zmarł 7 XII 1992 w Warszawie, został pochowany na cmentarzu Bródnowskim (grób 5E–6–31).
W zawartym 14 VI 1941 w Nowogródku małżeństwie z Haliną z domu Choroszucha (zm. 2005) miał S. dwie córki: Barbarę, zamężną Bosek (ur. 1942), inżyniera i tłumaczkę języka francuskiego, oraz Magdalenę, zamężną Plewako (1945–2008), etnografkę i nauczycielkę.
Projekty S-ego znajdują się m.in. w Muz. Teatralnym i Filmotece Narodowej w Warszawie oraz archiwum Teatru Bagatela w Krakowie.
Encyklopedia kina, Kr. 2003; Jeleniewska-Stasińska J., Stasiński W., Studenci i absolwenci krakowskiej ASP w 40-leciu PRL, Kr. 1984; PSB (Stopka Andrzej); Słownik artystów plastyków. Artyści plastycy Okręgu Warszawskiego ZPAP 1945–1970, W. 1972; – X-lecie Państwowego Teatru Powszechnego w Łodzi 1946–1956, Red. M. Orlicz, Ł. 1956 s. 66 (fot.); Głowacki A., Sowieci wobec Polaków na ziemiach wschodnich II Rzeczypospolitej w latach 1939–1941, Ł. 1997; Groteska! Teatr Lalki, Maski i Aktora 1945–1996, Kr. 1995 s. 7; Kaszyński S., Teatr łódzki 1945–1962, Ł. 1962; Strzelecki Z., Polska plastyka teatralna, W. 1963; Waszkiel M., Dzieje teatru lalek w Polsce (do roku 1945), W. 1990; – Gall I., Mój teatr, Kr. 1963 s. 196; Sadowy W., Za kulisami i na scenie, W. 1995; – „Nowy Głos” 1938 nr 165 B; „Sztandar Wolności” 1940 nr 1, 1941 nr 61, 134; – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne: Almanach sceny polskiej 1992/93, W. 1998, „Film” 1993 nr 1, „Kino” 1993 nr 1, „Kwart. Filmowy” 1993 nr 1 (K. Tyszkiewicz, filmografia), „Przekrój” 1993 nr 2, „Teatr” 1993 nr 1, „Więź” 1993 nr 2, „Życie Warszawy” 1992 nr 295, 297; – Arch. ASP w Kr.: Księga świadectw za l. 1944/5–1946/7, malarstwo, cz. V, rodowód (fot.), karty wpisowe (1944/45); Arch. USC w W.: Akt małżeństwa, nr VI/1658/1981, akt zgonu, nr V/3430/1992; Filmoteka Narod. w W.: Wycinki; Inst. Teatr. im. Zbigniewa Raszewskiego w W.: Akta ZASP; IS PAN: Programy; Teatr im. Słowackiego w Kr.: Akta osobowe; – Informacje córki, Barbary Szeskiej-Bosek z W.
Grażyna Chmielewska